prentje en het narcisme

Toen ik drie jaar achter elkaar werd uitgeloot voor de School voor Journalistiek, besloot ik Algemene Sociale Wetenschappen te studeren. 
Later, toen mijn interesse voor vormgeving een steeds hogere vlucht nam, kon ik deze keuze niet zo goed plaatsen. 
Inmiddels wel. Het was een intuïtieve keuze. Niets vind ik interessanter dan De Mens.

Ik wil De Mens graag begrijpen. Wat zijn z'n drijfveren? Waarom handelt hij zoals hij handelt? 
Nu ik ook op professioneel vlak me met de dag meer ga bezighouden met Veranderen, verslind ik boeken over psychologie. 
Dit weekend las ik in mijn huisje aan zee een geweldig boek: 'Een spiegel voor narcisten' van Martin Appelo. 

'Narcist' is inmiddels een scheldwoord geworden. Ik vind narcisme een ongelofelijk interessant onderwerp. 
Waarom blaast iemand zichzelf op? Wat zit daarachter? 
Psycholoog Martin Appelo voldoet aan zijn eigen definitie van narcisme, vertelt hij al op de eerste bladzijde. 
Dan heb je me al gewonnen. Ik hou ervan als mensen kritisch naar zichzelf durven kijken. 
Speaking of: voldoe ik zelf niet aan de criteria? Is het niet ontzettend narcistisch om een blog te hebben?  
Ik ben er inmiddels achter dat ik zeker narcistische trekjes heb, maar mezelf niet volledig herken in de definitie. 
Zo 'ontploft' een narcist bijvoorbeeld als iemand kritiek op hem heeft, en gaat hij vol in de aanval. 
Bij mij vindt er meer een 'implosie' plaats. Ik trek me terug, keer in mezelf, ben niet meer te bereiken. 

Toch voel ik me vaak aangetrokken door narcisten. Is het de daadkracht die ze uitstralen? 
Het zelfvertrouwen waar het me vaak zelf aan ontbrak? Of is het omdat het vaak krachtige persoonlijkheden zijn die niet meelopen met de meute en hun eigen pad kiezen?  
Het aantrekkelijke van dit boek vind ik dat 't het onderwerp wordt benaderd vanaf verschillende kanten. 
Dus niet: 'narcisten zijn foute mensen waar je zover mogelijk vandaan moet blijven', maar meer: 'hoe is narcisme het beste te hanteren, voor zowel de narcist zelf als zijn omgeving?' 

Martin laat zien dat narcisme een vicieuze cirkel is die je gevangen kan houden. 
Het is geen 'mythologische vijver die je verliefd maakt op jezelf, maar een reflector die weergeeft wat je teweegbrengt en vooral: wat je daardoor tekortkomt en laat liggen.' 
Narcisten zijn geen gevoelloze psychopaten; het zijn mensen die hunkeren naar geborgenheid en erkenning, maar dit niet op de meest efficiënte manier proberen te bereiken. 
Integendeel, het levert ze juist het tegenovergestelde resultaat op. 
Misschien is het juist dat contrast dat me fascineert. 

Gezondheidspsycholoog Appelo begint met de narcistische cirkel: het wat, hoe en waarom. 
Narcisme is door Freud (who else?) in 1914 geïntroduceerd in de psychologie en staat vooral voor eigenliefde. 
Immers, Narcissus was zo verliefd op zijn spiegelbeeld, dat hij uiteindelijk verdronk. 

De narcistische cirkel is als volgt samen te vatten: narcisme ontstaat door een instabiele basis. 
Om dit niet te voelen, blaast de narcist zichzelf zo op, waardoor er een gebrek aan wederkerigheid ontstaat (er is immers geen ruimte meer voor de ander) waardoor die zich van de narcist afkeert. 
Dit versterkt uiteindelijk het wantrouwen, waardoor op zijn beurt de instabiele basis wordt versterkt, en de cirkel weer van voorafgaan begint. 
Of, zoals Martin het beeldend zegt: 'de narcist graaft uit zelfverdediging een kuil voor een ander, en raakt vervolgens zelf bedolven door het zand'. 

Het gaat uiteraard te ver om het hele boek in een blog samen te vatten. 
Wat ik nog wel wil delen, is de diepere betekenis van 'instabiele basis' omdat de auteur dat zo helder uitlegt. 
Als mens heb je vanaf je geboorte behoefte aan symbiose ('samen doen') en autonomie ('ik kan het selluf'). 
Krijg je als baby te weinig 'oersoep' (wat staat voor zowel eten als aandacht) dan kan het beeld ontstaan: 'ik ben volledig op mezelf aangewezen. Anderen zijn niet te vertrouwen als het er op aan komt; laat mij het maar alleen doen allemaal'.
Je treedt vervolgens als solist de wereld tegemoet, wat enorm eenzaam kan voelen. 
Martin noemt dit 'depressief-narcisme'. Depressieve narcisten werken enorm hard, zijn prestatiegericht en perfectionistisch. Ze luisteren slecht naar signalen van hun lichaam. 
Soms gaan ze door tot ze er letterlijk bij neervallen. 
En breekt er iemand om wat voor een reden door de muur heen die de narcist zorgvuldig steentje voor steentje heeft opgebouwd, dan kan het gebeuren dat degene wordt getrakteerd op een enorm explosieve uitbarsting. 
Waardoor de ander zich terug trekt, en de cirkel weer rond is. 

Krijg je daarentegen als baby teveel oersoep, dan word je gevoel voor autonomie verstoort. 
Op het moment dat je de wereld wilt ontdekken, word je gesmoord in de oersoep. 
Je verdrinkt er als het ware in. Mogelijk gevolg: angstig-narcisme. 
De verzorger kan en wil je niet loslaten. Als een kleine vogel sta je te popelen aan de rand van het nest, maar er is niemand die je ophaalt om de wijde wereld te ontdekken. 
Niemand die zegt: 'toe maar, je kunt het'. Vader vogel (want die is het vaak) heeft het te druk met andere dingen, werken bijvoorbeeld.
Dus ga je maar weer terug het nest in. 
En om het 'goed te praten' kun je tegen jezelf zeggen: 'ik moet wel een heel speciaal iemand zijn, dat er zo voor mij moet worden gezorgd', wat kan leiden tot een ijdele, zelfoverschattende houding. 
Anderen zijn er om jou te (be)dienen, als prins of prinses in je eigen koninkrijk. 
Ook dit stoot uiteindelijk andere mensen af (je frustreert vaak ook hun autonomische verlangens) waardoor deze cirkel weer van voor af aan kan beginnen. 
Overigens komt de combinatie tussen depressief en angstig narcisme ook vaak voor, waardoor er angstig-depressief narcisme ontstaat. 
En niet iedereen met een instabiele basis wordt een narcist: daar is een combinatie van meerdere factoren voor nodig.  
Uiteindelijk wordt het percentage narcisten in de samenleving geschat op vier procent van de bevolking. 

De gedragstherapeut 'test' bovengenoemde narcistische cirkel vervolgens op diverse beroemde persoonlijkheden, waaronder Pim Fortuyn, Zlatan Ibrahimović, Nina Brink, Steve Jobs en Neelie Kroes. 
Tot slot gaat hij in op manieren om de cirkel te doorbreken (waaronder innerlijke rust creëren) en geeft hij tips hoe om te gaan met narcisten, waar beide partijen hun voordeel mee kunnen doen. 
En dit alles op een eerlijke, confronterende, maar ook respectvolle en liefdevolle manier.
Voor mij heeft dit boek tot veel inzichten geleid, en ik vind het een absolute aanrader. 

Al was het alleen maar vanwege het sterke coverbeeld.  
(want ook de liefde voor vormgeving zal nooit helemaal verdwijnen).